آریتمی قلبی | از علت و علائم تا تشخیص و درمان

انواع آریتمی قلبی

آریتمی قلبی به موارد زیر تقسیم شده اند:

• ضربان قلب آهسته: برادی کاردی
• ضربان قلب سریع: تاکی کاردی
• ضربان غیر عادی قلب: فیبریلاسیون یا فلوتر (لرزش)
• ضربان زود هنگام قلب: انقباض زودرس

اغلب آریتمی ها جدی نبوده اما برخی از آن ها می توانند فرد را در معرض سکته مغزی یا حمله قلبی قرار دهند.

علت آریتمی قلبی

هر گونه اختلال در پالس های الکتریکی که سبب انقباض قلب می شود می تواند منجر به آریتمی شود. افراد دارای قلب سالم باید در هنگام استراحت ضربان قلبی بین ۶۰ تا ۱۰۰ تپش در دقیقه داشته باشند. هر چه فرد از نظر جسمانی متناسب تر باشد، ضربان قلب او در هنگام استراحت پایین تر است.

گاهی اوقات فرد احساس جا افتادن ضربان قلب را دارد، یعنی حس می کند ریتم قلبی وی منظم نیست.

برای مثال ورزشکاران المپیک معمولا به دلیل کفایت عملکردی بسیار بالای قلب خود دارای ضربان قلبی کمتر از ۶۰ تپش در دقیقه می باشند. تعدادی از عوامل می توانند سبب عملکرد نامناسب قلب شوند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

• سو مصرف الکل
• دیابت
• سو مصرف دارو
• مصرف بیش از حد قهوه
• بیماری های قلبی مانند نارسایی احتقانی قلب
• فشار خون بالا
• پر کاری تیروئید
• استرس روانی
• زخم شدن قلب که اغلب در اثر یک حمله قلبی بروز می دهد.
• مصرف سیگار
• برخی مکمل های غذایی
• برخی درمان های گیاهی
• برخی داروها
• تغییرات ساختاری قلب

یک فرد سالم به ندرت از آریتمی طولانی مدت رنج می برد مگر اینکه یک محرک خارجی این آریتمی را تحریک کند. از جمله این محرک های خارجی می توان به سو مصرف دارو یا یک شوک الکتریکی اشاره کرد.

در صورت وجود یک مشکل زمینه ای، پالس های الکتریکی قلب قادر نخواهند بود تا به درستی به در سرتاسر قلب جا به جا شده و احتمال ابتلا به آریتمی را افزایش می دهند.

علائم آریتمی قلبی

برخی بیماران هیچ گونه علائمی ندارند اما یک پزشک می تواند در حین معاینه متداول یا با انجام یک نوار قلب (الکتروکاردیوگرام یا EKG) این بیماری را تشخیص دهد.

حتی در صورتی که بیمار متوجه علائم شود، الزاما به این معنا نیست که مشکلی جدی وجود دارد. برای مثال، برخی بیماران مبتلا به آریتمی هایی که تهدید کننده زندگی هستند ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. از طرف دیگر امکان دارد افراد دارای علائم به مشکلی چندان جدی دچار نباشند. علائم به نوع آریتمی بستگی دارد که در پایین رایج ترین آن بیان شده است:

علائم تاکی کاردی

تاکی کاردی به وضعیتی گفته می شود که قلب سریع تر از حالت عادی تپش دارد و میان مردم به تپش قلب بالا معروف است. علائم این وضعیت شامل موارد زیر می شوند:

• تنگی نفس (دیس پنه)
• گیجی
• سن کوپ (غش کردن یا احساس نزدیک به آن)
• لرزش در قفسه سینه
• درد قفسه سینه
• احساس سبکی در سر
• ضعف ناگهانی

اما اینکه چه میزان تپش قلب در دقیقه بالا محسوب می شود، به سن، جنسیت، وضعیت سلامت جسمانی و وزن وابسته است.

در این جدول، میزان ضربان قلب نرمال و حداکثر ضربان قلب مجاز ذکر شده است.

علائم برادی کاردی

برادی کاردی به وضعیتی گفته می شود که قلب آهسته تر از حالت عادی تپش دارد. علائم آن شامل موارد زیر می شوند:

• آنژین صدری (درد قفسه سینه)
• مشکل در تمرکز کردن
• سردرگمی
• مشکل در هنگام ورزش کردن
• گیجی
• خستگی
• احساس سبکی در سر
• تپش قلب
• تنگی نفس
• سن کوپ (غش کردن یا احساس نزدیک به آن)
• دیافورز یا تعریق

علائم فیبریلاسیون دهلیزی

فیبریلاسیون دهلیزی به وضعیتی گفته می شود که حفرات بالایی قلب طبق الگویی نامنظم تپیده و با حفرات پایینی قلب هماهنگی ندارند و به صورت جا افتادن ضربان قلب دیده می شود. با اینکه گاهی اوقات این وضعیت علائمی ندارد اما علائم آن اغلب به سرعت بروز می دهند:

• آنژین (درد قفسه سینه)
• تنگی نفس (دیس پنه)
• گیجی
• تپش قلب
• سن کوپ (غش کردن یا احساس نزدیک به آن)
• ضعف

درمان آریتمی قلبی

آریتمی تنها در صورتی نیازمند درمان است که بیمار را در معرض خطر ابتلا به یک آریتمی جدی تر یا عارضه ای از آن قرار داده و یا علائم آن بسیار شدید باشند.

درمان برادی کاردی

در صورتی که برادی کاردی توسط یک بیماری زمینه ای ایجاد شده باشد، ابتدا باید این بیماری درمان شود. در صورتی که هیچ مشکل زمینه ای یافت نشود، پزشک می تواند کاشت یک ضربان ساز را پیشنهاد دهد.

ضربان ساز یک دستگاه کوچک است که در زیر پوست قفسه سینه یا شکم قرار داده می شود تا به کنترل ریتم های قلبی کمک کند. ضربان ساز ها از پالس های الکتریکی استفاده می کنند تا ضربان قلب را به حداقل میزان عادی ارتقا دهند.

درمان تپش قلب بالا

چندین درمان متفاوت برای تاکی کاردی وجود دارد:

• مانور واگال: برخی حرکاتی که بیمار قادر به انجام آن هاست می توانند از شروع برخی انواع آریتمی ها در بالای نیمه پایینی قلب جلوگیری کنند.
• داروها: این موارد بیمار را درمان نکرده اما معمولا در کاهش حملات تاکی کاردی موثر بوده و می توانند به هدایت الکتریکی قلب کمک کنند.
• کاردیوورژن (شوک هماهنگ): پزشک می تواند برای بازگردانی قلب به ریتم عادی خود از یک شوک الکتریکی استفاده کند.
• درمان ابلیشن: در این روش یک یا بیش از یک کاتتر از طریق عروق خونی به درون قلب هدایت می شوند. این کاتتر ها در نواحی از قلب قرار می گیرند که منبع آریتمی تصور شده و بخش های کوچکی از آن بافت ها را از بین می برند.
• ICD یا دفیبریلاتور کاشتنی قلبی: این دستگاه در نزدیکی استخوان ترقوه چپ کاشته شده و ریتم قلب را پایش می کند. در صورتی که یک ریتم سریع و غیر عادی را شناسایی کند، قلب را جهت بازگشت به ریتم عادی خود تحریک می کند.
• فرایند میز (MAZE): این مورد یک سری برش های جراحی هستند که در قلب فرد ایجاد می شوند. این زخم ها سپس تبدیل به جای زخم شده و انسداد هایی را شکل می دهند. این انسداد ها هدایت پالس های الکتریکی را مسدود کرده و به ضربان مناسب قلب کمک می کنند.
• جراحی آنوریسم بطنی: گاهی اوقات، یک آنوریسم (برآمدگی) در عروق خونی رونده به خون می تواند سبب ایجاد آریتمی شود. در صورت جوابگو نبودن دیگر درمان ها، جراح می تواند آنوریسم را بردارد.
• جراحی بای پس کرونری: در این روش شریان ها یا ورید هایی از ناحیه ای دیگر از بدن بیمار به شریان های کرونری پیوند زده می شوند تا نواحی تنگ شده را دور زده و جریان خون رونده به عضله قلب (میوکارد) افزایش یابد.

انواع آریتمی های قلبی

چندین نوع آریتمی وجود دارند که عبارتند از:

۱. آریتمی قلبی af

آریتمی قلبی af همان فیبریلاسیون دهلیزی است. این مورد ضربان غیر عادی و بسیار سریع حفرات دهلیز است. فیبریلاسیون دهلیزی رایج بوده و به طور عمده بر بیماران مسن تر تاثیر می گذارد.

در این وضعیت به جای تولید یک انقباض قوی و مجزا حفره قلب به لرزش در می آید. در برخی موارد، تا ۳۵۰ بار و برخی دیگر تا ۶۰۰ بار در دقیقه دهلیز ضربان داشته یا فیبریله می شود.

۲. فلوتر دهلیزی

پرسش از دکتر تماس با ما

در حالی که فیبریلاسیون شامل لرزش های متعدد، متفاوت و تصادفی در دهلیز است،  فلوتر دهلیزی معمولا در ناحیه ای از دهلیز بروز داده که هدایت در آن به خوبی صورت نگرفته است. به همین دلیل نیز هدایت غیر عادی قلبی دارای الگویی مداوم می شود. بروز این مورد نیز برای پمپاژ خون در سر تا سر قلب مناسب نیست.

امکان دارد، برخی بیماران هر دوی فلوتر و فیبریلاسیون قلبی را تجربه کنند. فلوتر دهلیزی می تواند بیماری جدی باشد و در صورت درمان نشدن معمولا به فیبریلاسیون منجر می شود. بیمار مبتلا به فلوتر دهلیزی به طور معمول ۲۵۰ تا ۳۵۰ ضربان در دقیقه را تجربه خواهد کرد.

۳. تاکی کاردی فوق بطنی (SVT)

این مورد یک ضربان سریع و غیر عادی است. در تاکی کاردی فوق بطنی بیمار حمله ای از ضربان های قلبی سریع را تجربه می کند که می توانند از چند ثانیه تا چند ساعت به طول انجامند.

به طور معمول، بیمار مبتلا به تاکی کاردی فوق بطنی ضربان قلبی معادل ۱۶۰ تا ۲۰۰ تپش را در دقیقه خواهد داشت. فیبریلاسیون و فلوتر دهلیزی تحت تاکی کاردی های فوق بطنی طبقه بندی می شوند.

۴. تاکی کاردی بطنی

پالس های الکتریکی غیر عادی هستند که در بطن ها شروع شده و سبب ایجاد ضربان قلبی سریع تر از حالت عادی می شوند. این وضعیت اغلب هنگامی بروز می دهد که قلب جای زخمی ناشی از یک حمله قلبی دارد.

در تاکی کاردی بطنی، فرد دچار تپش قلب بالا شده و بطن معمولا بیش از ۲۰۰ بار در دقیقه تپش می کند.

۵. فیبریلاسیون بطنی

این مورد یک ضربان قلب غیر عادی است که شامل انقباضات لرزشی ناهماهنگ و بسیار سریع بطن هاست. در این وضعیت، بطن ها خون را به طور مناسب پمپاژ نکرده و دچار لرزش می شوند. فیبریلاسیون بطنی یک بیماری تهدید کننده حیات است و معمولا با بیماری قلبی مرتبط است. این وضعیت اغلب توسط یک بیماری قلبی آغاز می شود.

۶. سندرم کیوتی ( QT ) طولانی

یک اختلال در ضربان قلب است که گاهی اوقات سبب تپش های سریع و ناهماهنگ می شود. این وضعیت امکان دارد به غش کردن منجر شود که می تواند عارضه ای تهدید کننده حیات باشد. سندرم QT طولانی می تواند توسط مصرف برخی دارو ها یا استعداد ژنتیکی به وجود آید.

تشخیص آریتمی قلبی

پزشک سعی خواهد کرد تا محرک های آریتمی بیمار را پیدا کند. این کار یک مصاحبه دقیق را در بر می گیرد که می تواند شامل سابقه پزشکی بیمار، سابقه خانوادگی، رژیم غذایی و سبک زندگی او شود.

امکان دارد انجام آزمایش های زیر درخواست شوند:

• آزمایش های ادرار و خون
• نوار قلب یا EKG
• اکوکاردیوگرافی
• تصویرداری اشعه ایکس از قفسه سینه
• آزمایش تیلت (سطح شیب دار)
• آزمایش الکتروفیزیولوژی
• کاتتر گذاری قلبی
• هولتر قلب: یک دستگاه پوشیدنی است که ضربان های قلب را به مدت ۱ یا ۲ روز ثبت می کند.

خطرات آریتمی قلبی

سکته مغزی

فیبریلاسیون به معنای این است که قلب به طور مناسب خون را پمپاژ نمی کند. این وضعیت می تواند سبب جمع شدن خون و تشکیل لخته شود. در صورتی که یکی از این لخته ها جا به جا شود می تواند به شریانی از مغز رفته، آن را مسدود کرده و سبب بروز یک سکته مغزی گردد. سکته مغزی می تواند سبب آسیب مغزی شده و گاهی اوقات کشنده باشد.

نارسایی قلبی

برادی کاردی یا تاکی کاردی طولانی مدت می تواند به پمپاژ نامناسب خون به بدن و اندام ها منجر شود. این وضعیت به نارسایی قلبی شناخته می شود. درمان می تواند سبب بهبود این وضعیت شود.

آریتمی قلبی و ورزش

ورزش بخشی مهم از یک سبک زندگی سالم است و اغلب افراد مبتلا به اختلالات ریتمی قلب (آریتمی) نباید به دلیل بیماری خود از ورزش کردن اجتناب کنند.

تنها انواع کمی از آریتمی های ژنتیکی وجود دارند که افراد مبتلا از ورزش کردن منع می شوند اما با این حال، این انواع بسیار نادر هستند. ورزش کردن برای اکثریت غالب افراد مبتلا به آریتمی ها از جمله فیبریلاسیون دهلیزی (رایج ترین نوع آریتمی) نه تنها قابل قبول بوده بلکه انجام آن نیز تشویق شده است.

برای اطمینان از مناسب بودن ورزش کردن، اولین کار ملاقات با یک پزشک جهت تایید ابتلا به آریتمی (زیرا همه تپش های قلبی توسط آریتمی ایجاد نمی شوند) و تشخیص نوع آن می باشد. پوشیدن یک پایشگر متحرک هولتر به مدت چند روز یا چند هفته می تواند به وسیله ثبت عملکرد قلب در مدت یک آریتمی به تایید تشخیص کمک کند.

همچنین، انجام یک آزمایش استرس ورزشی تردمیل به همراه یا بدون تصویر برداری قلبی نیز می تواند مفید باشد. آزمایش استرس ورزشی می تواند تعیین کند که آریتمی قلبی فرد به وسیله ورزش بروز می دهد یا خیر. همچنین این آزمایش علاوه بر نشان دادن هر گونه انسداد چشم گیر در شریان های قلب می تواند سطح فعالیت قابل تحمل برای هر فرد را نیز تعیین کند.

داروهای آریتمی قلبی

دارو های آریتمی می توانند برای افراد مبتلا به تاکی کاردی (ضربان سریع قلب)، ضربان های اضافی یا زودرس تجویز شوند. این دارو ها ریتم قلب را اصلاح کرده و با تغییر دادن جریان الکتریکی ایجاد کننده ضربان قلب، ریتم قلب را به حالت عادی باز می گردانند.

داروهای ضد آریتمی به صورت قرص وجود داشته و معمولا در دراز مدت مصرف می شوند. این دارو ها در موارد اورژانسی می توانند به صورت درون رگی به بیماران داده شوند. رایج ترین دارو های این دسته عبارتند از:

• آمیودارون (کوردارون، پاسرون)
• فلکاینید (تامبوکور)
• ایبوتیلید (کورورت) که فقط به صورت درون رگی داده می شود.
• لیدوکائین (زایلوکائین) که فقط به صورت درون رگی داده می شود.
• پروکاینامید (پروکان، پروکان بید)
• پروپافنون (ریتمول)
• کوئینیدین (دارای اسامی تجاری متعدد)
• توکائینید (تونوکارید)

در حالی که این داروها می توانند به تصحیح یک آریتمی کمک کنند، این خطر نیز وجود دارد که خود سبب بروز مجدد یک آریتمی یا افزایش دفعات بروز آن شوند. این وضعیت به پرو آریتمی شناخته می شود. در صورت ابتلا به پرو آریتمی در حین مصرف یک داروی ضد آریتمی، باید فورا با پزشک خود تماس گرفت.

مسدود کننده های کانال کلسیم

در صورت ابتلا به آنژین (درد قفسه سینه)، فشار خون بالا یا پایین و یا یک آریتمی پزشک می تواند برای بیمار یک داروی مسدود کننده کانال کلسیمی تجویز کند.

این دارو ها عروق خونی را گشاد می کنند. این وضعیت سبب می شود تا جریان خون بیشتری به قلب رفته، درد قفسه سینه تسکین شده و فشار خون کاهش یابد.

این دارو ها می توانند ضربان قلب را آهسته کنند. کاهش ضربان قلب و فشار خون می توانند فشار موجود بر قلب و همچنین خطر ابتلا به یک آریتمی را کاهش دهند.

اغلب دارو های مسدود کننده کانال کلسیمی به صورت قرص موجود بوده اما برخی نیز به صورت درون رگی در دسترس می باشند. مسدود کننده های کانال کلسیمی برای مصرف طولانی مدت استفاده می شوند. نمونه دارو های مسدود کننده کانال کلسیمی شامل موارد زیر می شوند:

• آمیلودیپین (نورواسک)
• دیلتیازم (کاردیازم، تیازاک)
• فلودیپین
• ایزرادیپین
• نیکاردیپین (کاردین SR)
• نیفیدیپین (پروکاردیا)
• نیزولدیپین (سولار)
• وراپامیل (کالان، ورلان، کورا)

عوارض جانبی این دارو ها متفاوت می باشند. برخی افراد به تاکی کاردی، گیجی، یبوست و سر درد مبتلا می شوند. دیگر افراد نیز به عوارض جانبی جدی تری از جمله راش یا تورم در پا و مچ آن دچار می شوند.

بتا بلاکر ها

در صورتی که فرد مبتلا به تاکی کاردی تشخیص داده شود، پزشک می تواند برای او مصرف یک بتا بلاکر را تجویز کند. بتا بلاکر ها  عملکرد هورمون آدرنالین را متوقف می کنند. این دارو ها همچنین فشار خون و فشار موجود بر روی قلب را کاهش می دهند. نمونه های دارو های بتا بلاکر شامل موارد زیر می شوند:

• آسبوتولول (سکترال)
• آتنولول (تنورمین)
• بیزوپرولول (زبتا)
• متوپرولول (لوپرسور، توپرول XL)
• نادولول (کورگارد)
• پروپرانولول (ایندرال LA، اینوپران XL)

عوارض جانبی بتا بلاکر ها شامل خستگی، سردی دست ها و سر درد می شود. گاهی اوقات این دارو ها سیستم گوارشی را نیز تحت تاثیر قرار می دهند. برخی افراد مشکلات معده، یبوست یا اسهال را نیز گزارش می کنند.

دکتر سعید یزدانخواه متخصص قلب و عروق و فوق تخصص آنژیوپلاستی

برای پرسش از دکتر روی مشاوره پزشکی کلیک کنید.