هر آنچه که باید درباره سوراخ قلب نوزاد بدانید

پرسش از دکتر تماس با ما

نقص دیواره بین دهلیزی

بیماری نقص دیواره ی بین دهلیزی، نقصی مادرزادی در قلب است که به آن سوراخ قلب نوزاد نیز گویند؛ به صورتی که درون دیواره ای (سپتوم) که حفره های بالایی قلب (دهلیزها) را از هم جدا می کند، یک سوراخ به وجود می آید. سوراخ ممکن است اندازه های مختلفی داشته باشد که یا خود به خود بسته می شود و یا نیاز به جراحی پیدا می کند.

علت ایجاد نقص دیواره بین دهلیزی

علت نقص های مادرزادیِ مربوط به قلب، مثل نقص دیواره ی بین دهلیزی در بیشتر بچه ها مشخص نیست. بعضی از بچه ها به دلیل تغییراتی در ژن ها یا تغییراتی در کروموزوم ها دچار نقص قلبی می شوند. این دسته از نواقص قلبی همچنین احتمال می رود که از ترکیب ژن ها و یا دیگر عوامل خطرآفرین به وجود بیایند؛ عواملی مثل برخورد یا تماس مادر با چیزهایی در محیط یا غذاها، نوشیدنی ها و داروهایی که مادر استفاده می کند.

علائم نقص دیواره بین دهلیزی

بیماری نقص دیواره ی بین دهلیزی ممکن است در طول دوران بارداری و یا بعد از تولد نوزاد تشخیص داده شود. در بسیاری از افراد هم ممکن است تا زمان بزرگسالی آن را تشخیص ندهند.

علائم نقص دیواره بین دهلیزی در جنین

در طول دوران بارداری آزمایش هایی هست به نام غربال گری که نواقص مادرزادی و دیگر مشکلات جنین را بررسی می کند. ممکن است بیماری سوراخ قلب نوزاد در سونوگرافی دیده شود؛ اما این بستگی به اندازه ی سوراخ و محل قرارگیری آن دارد. اگر به نقص دیواره ی بین دهلیزی مظنون شدند، باید سونوگرافی را به یک متخصص نشان دهند تا آن را تأیید کند.

علائم نقص دیواره بین دهلیزی در نوزاد

سوراخ قلب در نوزادان از بدو تولد همراه نوزاد است، ولی ممکن است هیچ نشانه و علامتی در نوزاد دیده نشود. علایم و نشانه های وجود سوراخ بزرگ و نقص دیواره ی بین دهلیزی که تا زمان تولد نوزاد درمان نشده است، این ها هستند:

• عفونت مستمر شش ها و دستگاه تنفسی
• خسته شدن نوزاد حین شیر خوردن
• ضربان نامنظم قلب یا حس کردن تپش قلب
• سوفل قلبی یا صداهای باد مانند و فوت مانند که با گوشی پزشک شنیده می شوند.
• ورم کردن مچ پا، ساق و ران و یا شکم
• سکته ی مغزی
• تنگی نفس
• تنگی نفس هنگام فعالیت یا ورزش

امکان این وجود دارد که بیماری نقص دیواره ی بین دهلیزی تا بزرگسالی تشخیص داده نشود. یکی از راه های معمول تشخیص این بیماری گوش دادن با گوشی پزشک و شنیدن سوفل قلبی یا صدای فوت مانند از قلب است. اگر چنین صدایی از قلب شنیده شد، یا بیمار، دیگر علایم و نشانه ها را داشت، احتمالاً پزشک یک یا چند آزمایش دیگر هم از بیمار بگیرد تا از تشخیص خود مطمئن شود. رایج ترین آزمایش، اکوکاردیوگرام یا همان اکو یا سونوگرافی قلب است.

درمان نقص دیواره بین دهلیزی

درمان نقص دیواره ی بین دهلیزی بستگی به زمان تشخیص بیماری، تعداد علایم و حاد بودن یا نبودن علایم، اندازه ی سوراخ و دیگر شرایط موجود دارد. گاهی برای ترمیم سوراخ، جراحی لازم است. گاهی هم داروهایی تجویز می شود تا علایم و نشانه ها را بهبود بخشند. هیچ دارویی وجود ندارد که بتواند حفره را ترمیم کند.

اگر بیماری نقص دیواره ی بین دهلیزی در کودکی تشخیش داده شود، امکان دارد پزشک بخواهد برای مدتی فعالیت قلب را زیر نظر بگیرد تا ببیند آیا حفره خود به خود بسته می شود یا نه. در طول این مدت هم ممکن است علایم و نشانه ها را با دادن دارو درمان کند. احتمال این هست که پزشک برای کودکی که حفره ی بزرگی در دیواره ی بین دهلیزی اش دیده شده است پیشنهاد دهد صبر کنند تا به مرور زمان بسته شود؛ حتی اگر تضمین زیادی نباشد که بعدها مشکلاتی در زندگی کودک پیش نیاید.

پیشنهاد بستن حفره ممکن است به یک فرد بزرگسال هم داده شود؛ فرد بزرگسالی که علایم بیماری در او زیاد و حاد هستند. بستن حفره ممکن است با کاتترگذاری انجام شود و یا با عمل قلب باز. بعد از هرکدام از این درمان ها، مراقبت ها و معالجات بعد از درمان، بستگی به اندازه ی حفره و سن فرد دارد و همین طور بستگی به اینکه فرد نقص مادرزادی دیگری دارد یا نه.

بیماری نقص دیواره بین بطنی ( VSD )

نقص دیواره ی بین بطنی که گاهی به آن سوراخ در قلب هم می گویند، یکی دیگر از انواع نواقص مادرزادی قلب به شمار می رود. در این بیماری دریچه ای غیرطبیعی درون دیواره ی بین حفره های اصلی پمپاژ خون (بطن ها) دیده می شود. این نقص در بیشتر مواقع تشخیص داده می شود و با کم ترین یا بدون هیچ گونه عوارضی با موفقیت درمان می شود.

بطن چپ و راست قلب با دیواره ی مشترکی از هم جدا می شود که به آن دیواره ی بین بطنی می گویند. کودکانی که دچار این بیماری هستند، دریچه ای درون این دیواره ی مشترک دارند. درنتیجه، وقتی قلب می زند، مقداری از خون موجود در بطن چپ، (که با اکسیژن شش ها غنی شده است) از دریچه ی دیواره ی مشترک می گذرد و به بطن سمت راست می رود. درون بطن راست، این خون غنی شده با اکسیژن با خون بدون اکسیژن مخلوط می شود و به شش ها برمی گردد.

خونی که در دریچه جریان پیدا می کند، صدایی تولید می کند که به آن سوفل قلبی می گویند. سوفل قلبی وقتی شنیده می شود که پزشک گوشی اش را روی قلب شما بگذارد. محل قرار گرفتن دریچه های دیواره ی مشترک و  اندازه ی آن ها، از فردی به فرد دیگر تفاوت دارد.

همان طور که قلب بچه در طول دوران بارداری رشد می کند، به طور معمول چندین دریچه درون دیواره ای که حفره های بالایی قلب (دهلیزها) را از هم جدا می کند وجود دارد. که معمولاً این دریچه ها در طول دوران بارداری و یا اندکی بعد از تولد بسته می شوند.

اگر یکی از این دریچه ها بسته نشود، سوراخی بر دیواره باقی می گذارد که به آن همان نقص دیواره ی بین دهلیزی می گویند. سوراخ درون دیواره مقدار خونی که درون شش ها به حرکت در می آید را افزایش می دهد و به مرور زمان ممکن است به رگ های خونی شش ها آسیب بزند. آسیب به رگ های خونی شش ها ممکن است باعث مشکلاتی در بزرگسالی شود؛ مشکلاتی از قبیل فشار خون بالا در شش ها، نارسایی قلب و مشکلات دیگری مثل ضربان نامنظم قلب و بالا رفتن خطر سکته ی مغزی.

علت ایجاد نقص دیواره بین بطنی

نقص دیواره ی بین بطنی هنگام رشد قلب جنین ایجاد می شود و تا زمان تولد همراه نوزاد است. قلب جنین ابتدا یک لوله ی بزرگ است که درنتیجه ی رشد به چند قسمت تقسیم می شود و همان دیواره ها و حفره ها را تشکیل می دهد. اگر در روند رشد اختلالی پیش بیاید، درون دیواره ی مشترک بین بطنی سوراخی درست می شود.

در بعضی از بیمارها، پیش آمدن و رشد کردن این بیماری ممکن است به دسته ای از سندروم های ژنتیکی برگردد که باعث کم یا زیاد شدن کروموزوم ها می شود. هرچند در بیشتر مواقع، نقص دیواره ی بین بطنی دلیل روشنی ندارد.

علائم بیماری نقص دیواره بین بطنی

بیماری نقص دیواره ی بین بطنی بسته به اندازه و محل دریچه ی درون دیواره ممکن است علایمی داشته باشد؛ با این حال، یک بیمار با دریچه ی کوچک تر هیچ علامتی ندارد و احتمال می رود دریچه ی قلبش خود به خود بسته شود.

بچه های بزرگ تر یا نوجوان هایی که دریچه های کوچکی درون قلبشان دارند و هنوز دریچه هایشان بسته نشده است، معمولاً غیر از سوفل قلبی، علایم دیگری ندارند. آن­ها احتمالاً باید چندوقت یک بار به پزشک مراجعه کنند تا مطمئن شوند این نقص مادرزادی مشکلی برایشان پیش نمی آورد.

دریچه های متوسط و بزرگی که در کودکی درمان نشده اند، ممکن است باعث ایجاد شدن علایمی جدی شوند. امکان دارد تنفس کودک تندتر شود و در حین شیر خوردن زود احساس خستگی کند. از علایم دیگر اینکه کودک شروع به عرق کردن می کند، هنگام شیر خوردن گریه می کند و یا خیلی آهسته وزن زیاد می کند.

وجود این علایم به تدریج  نشان می دهد که دریچه، دیگر خود به خود بسته نخواهد شد و احتمالاً قلب باید جراحی شود. برای پیشگیری از عوارض دیگر، جراحی را معمولاً در طول سه ماهگی نوزاد انجام می دهند. متخصص قلب هم برای تسکین علایم سوراخ قلب نوزاد، داروهایی را قبل از عمل برای نوزاد تجویز می کند.

معمولاً پزشکان در معاینه های معمولی نوزادان در همان هفته های اول تولد به نقص دیواره ی بین بطنی در قلب نوزادان پی می برند. آن­ها با گوش دادن به صدای قلب نوزاد، همان طور که خون بین بطن های چپ و راست نوزاد حرکت می کند، سوفل قلبی را می شنوند. سوفل قلبی که از نقص در دیواره ی بین بطنی ناشی می شود، مشخصه های معینی دارد که به پزشک کمک می کند گمراه نشود و سراغ علت های دیگر نرود.

اگر کودک شما سوفل قلبی داشت، احتمالاً دکترتان شما را به یک متخصص قلب کودک ارجاع می دهد؛ متخصص قلب کودک، پزشکی است که تخصص اش تشخیص و درمان مشکلات قلبی کودک است.

متخصص قلب، از کودک یک آزمایش می گیرد و درباره ی سوابق پزشکی کودک سؤال می پرسد. اگر به نقص دیواره ی بین بطنی مظنون شد، احتمال دارد از شما بخواهد یک یا چند آزمایش زیر را از کودکتان بگیرید:

عکس از قفسه ی سینه

عکسی از قلب و عضوهای اطرافش

نوار قلب

نواری از فعالیت الکتریکی قلب. نوار قلب اغلب اصلی ترین ابزار برای تشخیص نقص دیواره ی بین بطنی است.

کاتترگذاری قلب

که اطلاعاتی درباره ی کارکرد قلب، فشار خون و سطح اکسیژن خون درون حفره ها به پزشک می دهد. این آزمایش فقط وقتی بر روی بیماران نقص دیواره ی بین بطنی انجام می شود که به اطلاعاتی بیشتر از آنچه دیگر آزمایش ها می دهند نیاز باشد. (گاهی وقت ها هم برای بستن دریچه ی نوع خاصی از بیماری نقص دیواره ی بین بطنی کاتتر گذاری انجام می شود.)

درمان نقص دیواره بین بطنی

درمان سوراخ قلب نوزاد به سن کودک، اندازه ی دریچه، محل دریچه و حاد بودن بیماری بستگی دارد. کودکی با دریچه ای کوچک و بدون هیچ گونه علامتی از بیماری ممکن است همین برایش کافی باشد که چندوقت یک بار او را پیش متخصص قلب ببرند تا خیالشان راحت شود که مشکلات دیگری او را تهدید نمی کند.

در بیشتر کودکان دریچه، بدون نیاز به عمل، خود به خود بسته می شود. در بعضی دیگر بسته نمی شود، ولی بزرگتر هم نمی شود. نیازی نیست  فعالیت های کودکانی که دریچه ی کوچکی دارند محدود شود.

کودکانی که دریچه هایشان از نوع متوسط یا بزرگ است، احتمالاً برای اینکه قلبشان بهتر کار کند و بهتر خون را درون بدن به گردش دربیاورد، پزشک برای آن ها داروهای کمکی تجویز کند. اما تجویزهای دارویی به تنهایی دریچه را نمی بندند و در این گونه موارد متخصص قلب پیشنهاد می دهد که یا با کاتتر گذاری یا با جراحی قلب، دریچه را همان طور که هست ثابت نگه دارند.

جراحی سوراخ قلب نوزاد

عمل قلب معمولا وقتی انجام می شود که نوزاد چند هفته یا چند ماه دارد. جراح، برشی روی قفسه ی سینه ی نوزاد می زند و دستگاهی به نوزاد وصل می کند که کار قلب و شش ها را در طول عمل انجام دهد تا جراح دریچه را ببندد. جراح، هم می تواند دریچه را به طور مستقیم بخیه کند و هم می تواند تکه ای مخصوص جراحی روی دریچه وصله کند. که نوع دوم مرسوم تر است. در نهایت بافت قلب روی بخیه ها یا روی تکه ی وصله شده ترمیم پیدا می کند و بعد از شش ماه دریچه به طور کامل با بافت خودِ قلب پوشانده می شود.

ممکن است برای بعضی از بچه­ های مبتلا به نقص دیواره ی بین بطنی داروهایی تجویز شود تا قبل از عمل علایم ناشی از بیماری را تسکین دهند. بچه هایی که دریچه ی بزرگ تری در قلبشان بود، معمولا ۴ یا ۵ روز بعد از عمل، در صورت نبودن مشکل، از بیمارستان مرخص می شوند.

کاتتر گذاری قلب

نوعی از دریچه های دیواره ی بین بطنی ممکن است با کاتتر گذاری بسته شوند. به این صورت که یک لوله ی (کاتتر) نازک و انعطاف پذیر را وارد یکی از رگ های خونی پا می کنند که مستقیم به قلب می رسد. متخصص قلب لوله را تا قلب می فرستد تا آنجا جریان خون، فشار و سطح اکسیژن موجود در حفره های قلب را اندازه گیری کند.

بعد قطعه ای خاص که به شکل دو تا صفحه ی سیمی مشبک و انعطاف پذیر در آمده است، درون دریچه ی دیواره قرار می دهد. آن قطعه ی خاص طوری طراحی شده که از دو طرف روی دیواره پهن می شود و برای همیشه دریچه را می بندند و مهر و موم می کند. بعد از عمل جراحی ای که به منظور ترمیم دریچه انجام می شود، کودک، دیگر نباید هیچ گونه علامت ناشی از بیماری یا مشکلی داشته باشد.

دکتر سعید یزدان خواه متخصص قلب و عروق و فوق تخصص آنژیوگرافی

برای پرسش از دکتر کلیک کنید.