کنترل چربی خون و تاثیر آن بر سلامت قلب و عروق

پرسش از دکتر تماس با ما

در ادامه با انواع چربی های خون، آزمایش های مرتبط با چربی خون و داروهای کاهنده چربی خون آشنا می شویم.

چربی خون چیست؟

لیپید ماده‌ای شبیه به چربی است که در خون و بافت های بدن یافت می شود. برای اینکه بدن بتواند بعضی از وظایفش را به خوبی انجام دهد، کلسترول نقش مهمی دارد؛ کلسترول یکی از اجزای اصلی دیواره سلول به حساب می آید.

کلسترول همچنین به تولید هورمون و سوخت و ساز بعضی از انواع ویتامین ها کمک می کند.

انواع چربی خون چه هستند؟

اصلی ترین نوع لیپید کلسترول است که از سه نوع تشکیل شده. از جمله؛

• کلسترول LDL یا کلسترول بد اصلی ترین نوع لیپید است که باعث انباشته شدن در دیواره رگ و گرفتگی آن ها می شود.
• کلسترول HDL یا خوب ، نوعی کلسترول مفید است که از تجمع کلسترول بد در دیواره رگ ها جلوگیری می کند.
• تری گلیسرید نوع دیگری از لیپید است که احتمال بیماری قلب را افزایش می دهد.

آزمایش چربی خون

برای این کار باید از یک تست خون به نام پروفایل لیپید کامل استفاده کنیم. این آزمایش یکی از بررسی هایی است که با گرفتن نمونه خون بیمار انجام می شود و معمولا جواب آزمایش ۳ روز بعد برای شما ارسال می شود.

تفسیر نتیجه آزمایش چربی خون

در آزمایش خون، مقدار اجزای مختلف بر اساس واحد mg/dL یا میلی گرم در دسی لیتر (یک دهم لیتر= ۱۰۰ cc ) بیان می شود. به طور مثال :

LDL 60 به این معنی است که در هر ۱۰۰ سی سی از خون شما، ۶۰ میلی گرم کلسترول بد وجود دارد.

• میزان کل کلسترول بدن باید از  ۲۰۰ mg/dL کمتر باشد
• میزان کلسترول خوب بدن باید ۴۰ mg/dL یا بیشتر از آن باشد
• سطح کلسترول بد نباید از ۱۰۰ mg/dL بیشتر شود (برای اطلاعات بیشتر از پزشکتان مشورت بگیرید)
• میزان تری گلیسیرید خون باید از ۱۵۰ mg/dL بیشتر نشود

رایج ترین مشکلات کلسترول بالا

برای اینکه بدن بتواند بعضی از وظایفش را به خوبی انجام دهد، کلسترول نقش مهمی دارد؛ کلسترول یکی از اجزای اصلی دیواره سلول به حساب می آید. همچنین به تولید هورمون و سوخت و ساز بعضی از انواع ویتامین ها کمک می کند. با وجود این، اگر کلسترول خون از حد مجاز بیشتر شود و تا مدتی طولانی در آن سطح باقی بماند، به سلامتی‌تان آسیب می زند و باعث نوعی بیماری قلبی به نام «تصلب شرایین» می شود.

این بیماری (که به آن آترواسکلروز هم گفته می شود) از تجمع کلسترول، چربی، کلسیم و مواد دیگر داخل سرخرگ ها به وجود می آید و حمل اکسیژن و موادغذایی را برای رگ ها دشوار می کند.

وقتی این مواد روی دیواره سرخرگ ها انباشته شوند، راه عبوری رگ باریک و رگ ضخیم می شود. درنتیجه جریان خون کند یا حتی کاملا بسته می شود. این بیماری موجب درد، کاهش عملکرد بدن و درنهایت مرگ فرد می شود.

همانطور که گفتیم تصلب شرایین حاد حتی ممکن است جان فرد را هم به خطر بیندازد زیرا باعث جرم‌ گرفتن رگ ها و درنتیجه لخته شدن خون می شود و احتمال حمله قلبی به همراه دارد. تجمع این مواد در رگ های دیگر بدن موجب مرگ نمی شود ولی در کیفیت زندگی و سلامت بیمار تاثیر بسیار زیادی دارد.

دلیل بالا رفتن کلسترول یا سطح تری گلیسیرید خون چیست؟

غذاهایی که چربی زیادی دارند (بعضی از انواع چربی)، برخی بیماری های خاص و خیلی عوامل دیگر می توانند موجب زیاد شدن کلسترول و تری گلسیرید خون شوند که در زیر به بعضی از آن ها اشاره می کنیم.

موادغذایی

چربی هایی که کلسترول خون را افزایش می دهند دو نوع هستند؛ چربی اشباع‌شده و چربی ترانس.

چربی اشباع‌شده:

این نوع چربی می تواند سطح کلسترول بد خون را بالا ببرد. بعضی از غذاهای گیاهی مانند روغن پالم و روغن نارگیل هم حاوی این نوع چربی هستند اما این چربی بیشتر در محصولات حیوانی مانند پنیر، شیر، کره و استیک یافت می شود.

چربی ترانس:

چربی ترانس یا همان اسیدهای چرب از چربی اشباع‌شده هم مضرترند زیرا هم میزان کلسترول بد خون را افزایش می دهند و هم سطح کلسترول خوب بدن را کم می کنند

. بعضی از چربی های ترانس به صورت طبیعی در محصولات حیوانی یافت می شوند ولی بیشتر آن ها را در غذاهای فراوری شده‌ای می یابیم که تحت فرایندی به نام «هیدروژنه کردن» قرار گرفته باشند؛ از جمله بعضی از انواع مارگارین (کره گیاهی) و چیپس سیب‌زمینی.

بیماری های خاص

گاهی اوقات سطح کلسترول به دلیل وجود بعضی بیماری ها افزایش پیدا می کند، از جمله:

• دیابت
• سندروم متابولیک
• پرکاری تیروئید
• سندروم کوشینگ (یا افزایش کورتیزول)
• بیماری کبد

دلایل دیگر بالا رفتن کلسترول خون:

از علل دیگری که باعث می شوند کلسترول خون افزایش پیدا کند می توان به موارد زیر اشاره کرد.

✅ عدم فعالیت جسمی یا ورزش نکردن: ورزش نکردن می تواند میزان کلسترول بد خون را افزایش دهد. اگر ورزش کنید، نه تنها کلسترول بد بدنتان کم می شود بلکه کلسترول خوب بدنتان هم افزایش می یابد.

✅ سیگار کشیدن: سیگار هم می تواند سطح کلسترول بد خون را زیاد کند و باعث گرفتگی رگ های خونی بشود.

✅ ژنتیک: اگر در خانواده سابقه کلسترول بالا دارید، احتمال اینکه شما هم کلسترول خونتان زیاد شود وجود دارد.

✅ دارو: بعضی از مواد دارویی می توانند سطح کلسترول خون را بیشتر کنند.

علائم چربی خون بالا

 سطح کلسترول بالا هیچ نشانه‌ای در بدن ندارد؛ تا زمانی که سطح کلسترول آنقدر زیاد شود که به بدن آسیب برساند. برای مثال، علائم بالا بودن کلسترول معمولا به شکل بیماری قلبی ظاهر می شوند و باعث احساس درد در قفسه سینه (آنژین قلبی)، حالت تهوع و چاقی در فرد می شود. حمله قلبی و سکته هم از نشانه های بالا بودن کلسترول هستند.

اگر لیپید بدن بیش از اندازه باشد، باید چه کرد؟

✅ پزشک معمولا در این شرایط یک رژیم غذایی مناسب (بدون چربی اشباع شده و کلسترول) برایتان تجویز می کند.

✅ همچنین باید سطح فعالیت فیزیکی‌تان را افزایش دهید.

✅ گاهی حتی لازم است برای کاهش میزان لیپید دارو مصرف کنید.

ارتباط چربی خون و فشار خون

کسی که یکی از عوامل بیماری قلبی را دارد، باید از آن به بعد احتیاط بیشتری کند ولی کسی که دوتا از این عوامل را دارد، باید به صورت جدی تغییراتی در زندگی‌اش صورت دهد تا بتواند جان خود را نجات دهد.

تحقیقات نشان داده‌اند وقتی فردی به صورت همزمان دو تا از عوامل خطرناک بیماری قلب را داشته باشد (مثلا فشار خون و کلسترول)، این عوامل دست به دست هم می دهند تا مشکل قلبی او را وخیم تر کنند.

بنابراین وقتی هم فشار خون داشته باشید و هم کلسترول خونتان بالا باشد رگ های خونی و قلبتان زودتر آسیب می بینند؛ حتی اگر شدت این دو عامل خیلی زیاد نباشد.

بنابراین اگر این مشکلات را کنترل نکنید ممکن است دچار حمله یا سکته قلبی شوید، چشمتان ضعیف شود یا دچار بیماری های کبدی شوید.

بنابراین، اگر تست کلسترول داده‌اید و متوجه شده‌اید که کلسترول خونتان بالا رفته، باید بیشتر مراقب فشار خونتان باشید. این دو عامل اگر با یکدیگر همکاری کنند به عامل خیلی خطرناکی تبدیل می شوند و ممکن است جانتان را به خطر بیندازند اما اگر حداقل یکی از این دو عامل را کنترل کنید، نمی گذارید چنین اتفاقی بیفتد و هرگز تسلیم بیماری نمی شوید.

مفهوم کلسترول بالا

اگر پزشک تشخیص داده کلسترول خون دارید، یعنی میزان کلسترول خونتان از حد لازم بیشتر است.

بعضی از این مواد از موادغذایی گرفته می شوند و برخی دیگر داخل خود بدن تولید می شوند.

اصلی ترین خطر کلسترول خون این است که رگ های خونی آنقدر تنگ می شوند که خون لخته شده و جلوی جریان خون را می گیرد. در این صورت می گوییم فرد دچار بیماری قلبی-عروقی شده‌است.

کلسترول بالا یعنی چقدر؟

برای محاسبه کلسترول خون دکترها از اعداد مختلفی استفاده می کنند. طبق استاندارد سازمان ملی خون، ریه و قلب آمریکا، میزان کلسترول خون باید به صورت زیر باشد:

کل کلسترول مجاز بدن

میزان مجاز کلسترول بد 

کلسترول خوب (یا لیپو پروتئین پرتراکم)

 عواملی زیادی هستند که باعث افزایش کلسترول خون می شوند؛ رژیم غذایی، وزن و فعالیت فیزیکی، ژنتیک، سن و حتی جنسیت، همگی بر میزان کلسترول تاثیر می گذارند.

چرا کلسترول بالا باعث افزایش فشار خون می شود

وقتی پزشک تشخیص می دهد شخصی به کلسترول بالای خون مبتلا شده، برای او دارو تجویز می کند. علاوه بر این، فرد باید تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی‌اش ایجاد کند تا بتواند به‌طور طبیعی سطح کلسترول خونش را کنترل کند.

در عین حال، کسی که کلسترول دارد باید به میزان فشار خونش هم توجه داشته باشد. کسانی که کلسترول خون بالایی دارند اغلب بعد از مدتی فشار خون هم می گیرند ولی دلیل این اتفاق چیست؟

فشار خون چیست؟

وقتی خون با شدت و نیروی خیلی زیادی به دیواره های رگ برخورد می کنند، می گویند فرد فشار خون گرفته است. شیلنگ باغچه را در نظر بگیرید.

وقتی می خواهید گل های کوچک و ظریف را آب دهید فشار اب شیلنگ را کم می کنید تا به شکوفه های گل آسیب نرسد اما اگر بخواهید درختچه ها را آبیار کنید،  فشار آب را بیشتر می کنید تا کار آبیاری زودتر تمام شود.

حال تصور کنید شیلنگ حیاطتان قدیمی است؛ خشک و محکم شده و یک عالمه جرم و رسوب گرفته. در این صورت برای اینکه آب بتواند با فشاری که می خواهید از شیلنگ بیرون بیاید، باید آب را تا بیشترین حالت باز کنید.

پس فقط درصورتی می توانید باغچه را آبیاری کنید که فشار آب را زیاد کنید و آب بتواند از آن همه اشغال و رسوب عبور کند. دلیل ابتلا به فشار خون هم همین است.

از آنجایی که به خاطر رسوب کلسترول (روی دیواره داخلی رگ ها) رگ ها سفت و باریک می شوند، قلب باید بیشتر کار کند تا بتوان با فشار بیشتری خون را به سمت رگ ها بفرستد؛ در غیر این صورت خون به اندام های مختلف بدن نمی رسد.

درنتیجه فشار خون می گیرید. درست مثل این است که قلبتان فلکه آبش را باز کند تا بتواند اکسیژن و موادغذایی لازم را به همه سلول ها و اندام های بدن بفرستد.

فشار و چربی خون عامل آسیب های عروقی

با گذشت زمان این فشار خون به شریان های قلب و رگ های خونی دیگر بدن آسیب می زند. رگ های خونی طوری ساخته شده‌اند که نمی توانند به طور دائم این میزان فشار خون را تحمل کنند. درنتیجه به مرور پاره شده یا آسیب های دیگری را متحمل می شوند.

وقتی رگ خونی پاره می شود، مکان خوبی برای تحمع کلسترول های اضافه بدن به وجود می آید؛ یعنی فشار خون بالا و درنتیجه آن آسیب رسیدن به رگ های خون، باعث رسوب بیشتر کلسترول می شود.

وقتی چنین اتفاقی می افتد، قلب دوباره باید بیشتر کار کند تا خون را به همه نقاط بدن برساند که این به نوبه خود به ماهیچه های قلب هم آسیب می زند. پس قبل از اینکه دیر شود باید هر دوی این دو عامل ریسک (فشار خون و کلسترول خون) را کنترل کنید.

داروی چربی خون

کنترل کلسترول و فشار خون

خوشبختانه هر دوی این عوامل به راحتی قابل کنترل هستند. داروهایی هستند که می توانند هر دوی این عوامل خطرناک را کنترل کند. فقط کافی است آن ها را مصرف کنید، مرتب به پزشک مراجعه کنید و میزان فشار و کلسترول خونتان را زیر نظر داشته باشید.

همچنین می توانید تغییراتی در سبک زندگی‌تان دهید که به صورت طبیعی قلب و رگ های خونی را تقویت کرده و از آسیب آن ها جلوگیری می کند. از جمله این تغییرات می توان به نکات زیر توجه کرد:

✅ از استعمال دخانیات پرهیز کنید یا اگر عادت به سیگار کشیدن دارید، آن را ترک کنید.

✅ فعالیت داشته باشید؛ حداقل روزی سی دقیقه در روز ورزش کنید و هفته‌ای دو بار ورزش های استقامتی انجام دهید.

✅ رژیم غذایی سالمی داشته باشید و بیشتر از میوه، سبزیجات، غلات، پروتئین خالص و چربی های سالم (مانند ماهی و مغز آجیل فرآوری نشده) استفاده کنید.

✅ از مصرف بیش از حد کلسترول، سدیم و شکر خودداری کنید.

برای کاهش چربی خون چه بخوریم

رژیم غذایی کاهش کلسترول خون را می توانید به طور کامل در مقاله زیر مطالعه کنید.

دکتر سعید یزدانخواه متخصص قلب و عروق و فوق تخصص آنژیوپلاستی